ជម្ងឺរលាកខួរក្បាល

ជម្ងឺរលាកខួរក្បាលច្រើនបណ្តាលមកពីជម្ងឺឆ្លងដោយសារវីរ៉ុស ។ ជម្ងឺនេះអាចបង្កអោយមាន​រោគ​សញ្ញាដូចជាជម្ងឺផ្តាសាយដូចជា ក្តៅខ្លួន ឬឈឺក្បាលខ្លាំងព្រមទាំងគិតអ្វីមួយមិនចេញ ប្រកាច់ ឬ​មានបញ្ហាជាមួយនឹងវិញៀន ឬការធ្វើចលនា ។ ករណីជាច្រើននៃជម្ងឺរលាកខួរក្បាលប្រហែលជា​មិនបានសម្គាលដឹងទេដោយសារតែវាកើតឡើងជាលក្ខណៈផ្តាសាយស្រាល ឬមិនមានរោគសញ្ញា​សោះ ។ ករណីធ្ងន់ធ្ងរ ដែលជាបញ្ហាកម្រនោះគឺអាចគំរាមគំហែងដល់ជីវិតបាន ។

ដោយសារតែរយៈពេលនៃការកើតជម្ងឺរលាកខួរក្បាលមិនអាចព្យាករណ៍ទុកបាន ការដាក់រោគ​វិនិច្ឆ័យ និងព្យាបាលគឺជារឿងសំខាន់ ។

រោគសញ្ញា

មនុស្សភាគច្រើនដែលមានបញ្ហារលាកខួរក្បាលដោយសារវីរ៉ុសច្រើនតែមិនមានរោគសញ្ញា ឬមាន​រោគសញ្ញាដូចជម្ងឺផ្តាសាយ៖

• ឈឺក្បាល
• ក្តៅខ្លួន
• ឈឺសាច់ដុំ ឬសន្លាក់
• អស់កម្លាំង ឬខ្សោយ

ករណីដែលធ្ងន់ធ្ងរត្រូវតែមានការព្យាបាលអោយបានលឿន ។ រោគសញ្ញាប្រហែលជាមានដូចជា៖

• ឈឺក្បាលខ្លាំង
• ក្តៅខ្លួន
• ផ្លាស់ប្តូរស្មារតី
• វង្វេងវង្វាន់ ឬឡេះឡាស
• ប្រែប្រួលចរិកលក្ខណៈ
• ប្រកាច់
• បាត់បង់ញាណ ឬស្លាប់មួយចំហៀងខ្លួន
• ខ្សោយសាច់ដុំ
• ឃើញរបស់អ្វីដែលគេមើលមិនឃើញ
• មើលឃើញពីរៗ
• មានក្លិនស្អុយ
• មានបញ្ហាលើការនិយាយ ឬស្លាប់
• បាត់បង់ស្មារតី

រោគសញ្ញារបស់ទារក និងកុមារតូចៗមានដូចជា៖

• ប្រហើយឡើងប៉ោង និងទន់
• ក្អួតចង្អោ
• រឹងខ្លួន
• យំអត់ឈប់
• យំកាន់តែខ្លាំងនៅពេលលើកឡើង
• មិនបៅ

ពេលត្រូវជួបជាមួយគ្រូពេទ្យ

ត្រូវតែមានការថែទាំជាបន្ទាន់ប្រសិនបើអ្នក ឬនរណាម្នាក់ដែលអ្នកស្គាលធ្លាប់មានរោគសញ្ញា​ពាក់ ព័ន្ធនឹងករណីធ្ងន់ធ្ងររបស់ជម្ងឺរលាកខួរក្បាល ។ ការឈឺក្បាល ក្តៅខ្លួន និងប្រែប្រួសស្មារតីធ្ងន់ធ្ងរ​ច្រើនតែកើតមានជារលាកខួរក្បាលលើកុមារធំៗ និងមនុស្សវ័យកណ្តាល ហើយត្រូវតែមានការ​ថែ​ទាំជាបន្ទាន់ ។

ទារកទើបនឹងកើត និងក្មេងតូចៗដែលមានរោគសញ្ញរលាកខួរក្បាលគួរតែទទួលបាននូវការថែទាំង​យ៉ាងលឿនបំផុត ។

មូលហេតុ

មូលហេតុនៃជម្ងឺរលាកខួរក្បាលច្រើនតែមិនទាន់ដឹងទេ ប៉ុន្តែរោគវិនិច្ឆ័យភាគច្រើនដែលបង្កបញ្ហា​នោះគឺជម្ងឺឆ្លងដោយសារវីរ៉ុស ។ មូលហេតុដែលគេស្គាល់ថាធ្វើអោយមានរលាកខួរក្បាល​ប្រហែល​ជាមានដូចជា៖

• វីរ៉ុស
• បាក់តេរី
• ផ្សិត
• ប៉ារ៉ាសិត

ជម្ងឺឆ្លងប្រហែលជាកើតឡើងពីបញ្ហាមួយ ឬពីរដែលប៉ះពាល់ទៅលើខួរក្បាល ដូចជា៖

• រលាកខួរក្បាលដំបូង កើតឡើងនៅពេលដែលវីរ៉ុស ឬជម្ងឺឆ្លងផ្សេងៗទៀតកើតផ្ទាល់ទៅ​លើខួរក្បាលតែម្តង់ ។ ជម្ងឺឆ្លងប្រហែលជាកើតតែមួយកន្លែង ឬរាលដាលច្រើនកន្លែង ។ ជម្ងឺ​ឆ្លងដំបូងប្រហែលជាកើតឡើងម្តង់ទៀតដោយសារវីរ៉ុសដែលសង្ងំបន្ទាប់ពីមានជម្ងឺកាលពី​លើកមុន ។
• រលាកខួរក្បាលលើកទីពីរ គឺកើតឡើងដោយសារកំហុសរបស់ប្រតិកម្មប្រព័ន្ធការពារក្នុង​ការ​ប្រឆាំងនឹងជម្ងឺនៅកន្លែងផ្សេងៗនៃរាងកាយ ។ នេះច្រើនតែកើតឡើងនៅពេលដែល​កងការ​ពារសម្រាប់ប្រឆាំងការពារជម្ងឺក្នុងខ្លួនយើងមានការយល់ច្រឡំបំផ្លាញលើម៉ូលេគុលធម្មតា​ក្នុងខួរក្បាល ។ រលាកខួរក្បាលលើកទីពីរកើតឡើងជាផលវិបាកនៃការចាក់វ៉ាក់ស៊ាំង​ប្រឆាំងនឹងជម្ងឺឆ្លងដោយសារវីរ៉ុស ។

វីរ៉ុសដែលច្រើនបង្កអោយមានរលាកខួរក្បាល

• Herpes Simplex Virus (HSV)៖ វីរ៉ុសប្រភេទនេះមានពីរប្រភេទនោះគឺ HSV ប្រភេទទី១ (HSV-1) ដែលច្រើនបង្កអោយមានជម្ងឺផ្តាសាយ ក្តៅខ្លួន ឬពងទឹកនៅជុំវិញមាត់ ចំនែក HSV ប្រភេទទី២វិញ (HSV-2) ច្រើនបង្កអោយមានបញ្ហាលើប្រដាប់បន្តពូជ ។ ខណៈពេលដែល HSV-1 ធ្វើអោយរលាកខួរក្បាលគឺជារឿងមួយកម្រ ហើយវាមាននិន្នាការដ៏ខ្លាំងក្លាក្នុងការ​ធ្វើ​អោយខូចខាត់ខួរក្បាល ឬស្លាប់ ។
• វីរ៉ុស Herpes ផ្សេងៗទៀត៖ វីរ៉ុស Herpes ផ្សេងៗទៀតដែលអាចបង្កអោយរលាកខួរកក្បាល​បានរួមមាន Epstein-Barr Virus ដែលច្រើនបង្កអោយមានជម្ងឺ Mononucleosis និង Varicella-zoster Virus ដែលបង្កអោយមានជម្ងឺអុកស្វាយ និងរើម
• Enterovirus៖ វីរ៉ុសទាំងនេះរួមមាន Poliovirus និង Coxsackievirus ដែលជាធម្មតាធ្វើអោយ​មានជម្ងឺដូចផ្តាសាយ រលាកភ្នែក និងឈឺពោះ ។
• Mosquito-borne Viruses៖ Arboviruses ឬ Arthropod-borne Viruses ត្រូវបានចម្លងដោយសត្វ​មូស ឬសត្វល្អិតដែលបើតឈាមជាអាហារ ។ Mosquito-borne Viruses អាចបង្កអោយមាន​ជម្ងឺឆ្លងដូចជា រលាកខួរក្បាលបែប West Nile, La Cross, St. Louis, Western Equine និង Estern Equine ។ មូសចម្លងវីរ៉ុសពីសត្វដូចជាបក្សី កំប្រុក ឬសេះ ទៅអោយមនុស្ស ។ រោគ​សញ្ញានៃជម្ងឺឆ្លងប្រហែលជាកើតមានរយៈពេលតែ ពីរបីថ្ងៃទៅច្រើនសប្តាហ៍ បន្ទាប់ពី​ប្រឈមនឹង Arbovirus ហើយ ។
• Tick-borne Viruses៖ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក វីរ៉ុសទិចដែលអាចចម្លងជម្ងឺរលាកខួរក្បាលបានគឺ Powassan Virus ។ រោគសញ្ញាជាធម្មតាកើតមានប្រហែលជាមួយសប្តាហ៍បន្ទាប់ពីប្រឈម​នឹងវីវ៉ុសហើយ ។
• Rabies Virus៖ ជម្ងឺឆ្លងដោយសារវីរ៉ុស Rabies ច្រើនតែកើតឡើងដោយសារសត្វមានជម្ងឺ​ខាំ ហើយបង្កអោយមានជម្ងឺរលាកខួរក្បាលយ៉ាងលឿននៅពេលចាប់ផ្តើមមានរោគសញ្ញា ។ ជម្ងឺនេះអាចបង្កអោយស្លាប់បានប្រសិនបើមិនបានព្យាបាលមុនពេលវីរ៉ុសចូលទៅដល់​ខួរ​ឆ្អឹងខ្នង និងខួរក្បាល ។
• ជម្ងឺឆ្លងលើកុមារ៖ ជម្ងឺឆ្លងលើកុមារមានដូចជាកញ្ច្រើល ស្រឡាតែន និងស្អូច ។ ជម្ងឺទាំង​នេះច្រើនបង្កអោយមានជម្ងឺរលាកខួរក្បាលលើកទីពីរ ។ បញ្ហាទាំងនេះក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន​កម្រនឹងកើតមានណាស់ដោយសារការចាក់វ៉ាកស៊ាំង ។

ការប្រឈមមុខ

មនុស្សគ្រប់គ្នាអាចនឹងវិវត្តន៍ទៅជារលាកខួរក្បាលបានទាំងអស់ ។ កត្តាដែលធ្វើអោយប្រឈមកាន់​តែខ្លាំងនឹងបញ្ហានេះមានដូចជា៖

• អាយុ៖ ជម្ងឺរលាកខួរក្បាលមួយចំនួនច្រើនតែកើតមានជាញឹកញាប់ ឬមានភាពធ្ងន់ធ្ងរទៅ​តាមអាយុ ។ ជាទូទៅ ក្មេងតូចៗ និងមនុស្សចាស់មានការប្រឈមខ្លាំងទៅលើជម្ងឺរលាក​ខួរ​ក្បាលដោយសារវីរ៉ុស ។ ជម្ងឺរលាកខួរក្បាលដោយសារ Herpes Simplex Virus ច្រើនកើត​លើមនុស្សក្នុងវ័យ ២០ ទៅ៤០ឆ្នាំ ។
• ប្រព័ន្ធការពារចុះខ្សោយ៖ មនុស្សដែលមានជម្ងឺអេដស៍ ប្រើថ្នាំទប់ទលប្រព័ន្ធការពារ​ឬកំពុង​បញ្ហាខ្សោយប្រព័ន្ធការពារខ្លួនមានការប្រឈមកាន់តែខ្លាំងនឹងជម្ងឺរលាកខួរក្បាល ។
• តាមដំបន់៖ Mosquito-borne ឬ Tick-borne Virus ច្រើនតែបង្កជាជម្ងឺនៅតាមដំបន់ ។​

ផលវិបាក

ផលវិបាកនៃជម្ងឺរលាកខួរក្បាលគឺយោងទៅតាមកត្តាជាច្រើនដូចជាអាយុ មូលហេតុ ភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃ​ជម្ងឺ និងពេលវេលានៃការចាប់ផ្តើមមានជម្ងឺរហូតដល់ការព្យាបាល ។

ករណីភាគច្រើន មនុស្សដែលមានជម្ងឺស្រាលនឹងជាមកវិញក្នុងរយៈពេលពីរបីសប្តាហ៍ ដោយមិន​មានផលវិបាកអ្វីយូរអង្វែង ។

ផលវិបាកនៃជម្ងឺធ្ងន់ធ្ងរ
ការគ្រោះថ្នាក់ទៅលើខួរក្បាលដោយសារការរលាកអាចបណ្តាលមកពីបញ្ហាមួយចំនួន ។ ករណី​ធ្ងន់ធ្ងរភាគច្រើនអាចបណ្តាលមកពី៖

• ឈប់ដកដង្ហើម
• សន្លប់
• ស្លាប់

ផលវិបាកផ្សេងៗទៀតប្រហែលជាកើតជាប់រហូតជាច្រើនខែដូចជា៖

• អស់កំលាំង
• ខ្សោយ
• បញ្ហាដល់សាតិអារម្មណ៍
• ប្រែប្រួលអត្តចរិកផ្ទាល់ខ្លួន
• បញ្ហាលើការចងចាំ
• អសមត្ថភាពខាងបញ្ញា
• កង្វះខាងការគ្រប់គ្រងសាច់ដុំ
• ស្លាប់មួយចំហៀងខ្លួន
• មានបញ្ហាក្នុងការស្តាប់ ឬមើល
• មានបញ្ហាក្នុងការនិយាយ

ការធ្វើតេស្ត និងរោគវិនិច្ឆ័យ

សំនួរអំពីរោគសញ្ញា កត្តាប្រឈមមុខ និងប្រវត្តិជម្ងឺគឺជាចំនុចសំខាន់ក្នុងការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យជម្ងឺ​រលាកខួរក្បាល ។ តេស្តរោគវិនិច្ឆ័យដែលត្រូវការធ្វើមានដូចជា៖

• ការថតខួរក្បាល៖ ការថតខួរក្បាលច្រើនតែជាតេស្តដំបូងគេប្រសិនបើរោគសញ្ញា និ​ប្រវត្តិ​របស់អ្នកជម្ងឺសនិ្នដ្ឋានបានថាជាជម្ងឺរលាកខួរក្បាល ។ រូបភាពប្រហែលជាបង្ហាញអោយ​ឃើញនូវការហើមរបស់ខួរក្បាល ឬបញ្ហាផ្សេងៗទៀតដែលធ្វើអោយមានរោគសញ្ញាដូច​ជា​ដោយសារដុំសាច់ ។ បច្ចេកវិទ្យាប្រហែលជាមានដាក់បញ្ចូលនូវ Magnetic Resonance Imaging (MRI) ដែលអាចបញ្ជាក់អោយកាន់តែច្បាស់ពីរូបភាពខួរក្បាលលក្ខណៈ 3D ឬការ​ប្រើ Computerized Tomography (CT) ដើម្បីបង្កើតបានជារូបភាព ។
• បូមទឹកខួរឆ្អឹងខ្នង៖ គ្រូពេទ្យប្រហែលជាត្រូវប្រើម្ជុលតូចមួយដើម្បីបូមទឹកខួរឆ្អឹងខ្នងរបស់អ្នក (CSF) ពីចង្កេះផ្នែកខាងក្រោយខ្នង ។ វត្តមានកោសិការឈាម និងប្រូតេអ៊ីនប្រព័ន្ធការពារ​ខ្លួនអាចបញ្ជាក់ពីការមានជម្ងឺឆ្លង និងរលាកនៅក្នុងខួរក្បាលបាន ។ ករណីមួយចំនួន ទឹក​CSF អាចធ្វើតេស្តនៅក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍ដើម្បីរកមើលប្រភេទរបស់វីរ៉ុស ឬមេរោគផ្សេងៗ​ទៀតបាន ។
• តេស្តផ្សេងៗទៀត៖ គ្រូពេទ្យ ឬអ្នកថែទាំវេជ្ជសាស្រ្តប្រហែលជាត្រូវយកទឹកនោម ឈាម ឬទឹកក្នុងទ្រូងមកពិនិត្យបន្ថែម ។ របស់អស់ទាំងនេះអាចធ្វើតេស្តនៅក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍​ដើម្បីរកមើលវីរ៉ុស ឬមេរោគផ្សេងៗទៀតដែលធ្វើអោយមានជម្ងឺរលាកខួរក្បាល ។
• Electroencephalogram (EEG)៖គ្រូពេទ្យប្រហែលជាអោយអ្នកធ្វើ Electroencephalogram (EEG) ដើម្បីពិនិត្យលើសកម្មភាពអេឡិចត្រុងនៅក្នុងខួរក្បាល ។ សកម្មភាពមិនធម្មតា​ប្រ​ហែលជាចង្អុលបញ្ហាញពីជម្ងឺរលាកខួរក្បាលបានដែរ ។
• ធ្វើអាណាប៉ាតលើខួរក្បាល៖ ជាការកម្រ ការច្រឹបយកជាលិការខួរក្បាលដើម្បីពិនិត្យប្រសិន​បើរោគសញ្ញាកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរទៅៗ ការព្យាបាលមិនទទួលលទ្ធផល គ្មានមធ្យោបាយក្នុងការ​ធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ។

ការព្យាបាល

ការព្យាបាលលើជម្ងឺដែលស្រាលមានដូចជា៖

• សម្រាក់អោយបានច្រើន
• ទទួលទានទឹកអោយបានច្រើន
• ប្រើថ្នាំប្រឆាំងនឹងការរលាកដូចជា Acetaminophen (Tylenol) Ibuprofen (Advil, Motrin) និង Naproxen (Aleve) ដើម្បីបំបាត់ការឈឺក្បាល និងក្តៅខ្លួន ។

ថ្នាំប្រឆាំងវីរ៉ុស
ករណីធ្ងន់ធ្ងរកាន់តែខ្លាំងរបស់ជម្ងឺរលាកខួរក្បាលត្រូវតែប្រើថ្នាំប្រឆាំងនឹងវីរ៉ុស ។ ថ្នាំប្រឆាំងនឹងវីរ៉ុស​សម្រាប់ព្យាបាលជម្ងឺរលាកខួរក្បាលមានដូចជា៖

• Acyclovir (Zovirax)
• Ganciclovir (Cytovene)

វីរ៉ុសមួយចំនួនដូចជា Insect-borne Viruses មិនអាចបំបាត់បានដោយសារព្យាបាលដូចខាងលើទេ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដោយសារតែវីរ៉ុសពិសេសដែលបង្កអោយមានជម្ងឺមិនអាចរកឃើញ​ភ្លាមៗ ការព្យាបាលដោយប្រើ Acyclovir ត្រូវតែប្រើភ្លាមៗដែរ ។ ថ្នាំនេះអាចមានប្រសិទ្ធភាព​ប្រឆាំង​នឹង Herpes Simplex Virus ដែលអាចបង្កជាផលវិបាក ឬស្លាប់បានប្រសិនបើគ្មានការព្យាបាល ។

ផលប៉ះពាលនៃថ្នាំប្រឆាំងនឹងវីរ៉ុសមានដូចជា ក្អួតចង្អោ រាគ មិនឃ្លានអាហារ និងឈឺសាច់ដុំ ឬសន្លាក់ ។ អ្វីដែលកម្រនឹងកើតមាននោះគឺមានបញ្ហាទៅលើមុខងារតម្រងនោម និងថ្លើម ឬប៉ះ​ពាល់ទៅដល់ខួរឆ្អឹងខ្នង ។ តេស្តដែលសមស្របត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីតាមដានផលប៉ះពាល់​ដែល​ធ្ងន់ធ្ងរ ។

ការការពារ

មធ្យោបាយដ៏ល្អបំផុតសម្រាប់ការពារជម្ងឺរលាកខួរក្បាលដោយសារវីរ៉ុសគឺចៀសវាងការប្រឈម​នឹង​វីរ៉ុស៖

• អនុវត្តន៍អនាម័យអោយបានល្អ៖ លៀងដៃអោយញឹកញាប់ និងដោយសាប៊ូ ជាពិសេស​ក្រោយចេញពីបន្ទប់ទឹក មុន និងក្រោយបរិភោគអាហារ
• មិនត្រូវប្រើរបស់របបទទួលទានអាហាររួមគ្នា
• បង្រៀនកូនរបស់អ្នកអោយមានទម្លាប់ល្អ៖ បង្រៀនពួកគេអោយចេះមានអនាម័យ និងចៀសវាងការប្រើរបស់រួមគ្នាទាំងក្នុងផ្ទះ និងសាលារៀន ។
• ចាក់វ៉ាក់ស៊ាំង៖ ចូរការពារកូនរបស់អ្នកដោយការចាក់វ៉ាក់ស៊ាំង ។ មុនពេលធ្វើដំណើរ ចូរ​ទៅពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យអំពីការចាក់វ៉ាក់ស៊ាំង ។